MEMNU HAKLARIN İADESİ

Memnu Hakların İadesi Nedir?

Memnu hakların iadesi, diğer bir deyişle yasaklanmış hakların geri verilmesi, hükümlü hakkında bir cezaya mahkumiyet nedeniyle TCK dışındaki kanunların meydana getirdiği yasaklılıkları ortadan kaldıran bir ceza hukuku kurumudur.

Yürürlükte bulunan 5237 sayılı TCK, cezanın infazı ile birlikte kişinin tüm yasaklanmış haklarını da geri kazanacağını belirtmektedir. Fakat, TCK dışındaki bazı özel kanunlar hükümlünün mahkumiyet nedeniyle bazı hakları kullanmasını engelleyen hükümler taşımaktadır. Örneğin, hükümlünün TCK’ya göre cezası infaz edildiği halde; avukatlık, milletvekilliği, mali müşavirlik, devlet memurluğu gibi meslekleri yapması ilgili mesleklerin özel kanunları ile yasaklanmıştır. Hükümlünün bu yasaklılık halinden kurtulmak için ayrıca mahkemeye başvurarak memnu hakların iadesi (yasaklanmış hakların geri verilmesi) kararı alması gerekir.

Özetle, memnu hakların iadesi, TCK dışındaki kanunların ceza mahkumiyetine bağladığı olumsuz sonuçları ortadan kaldırmak için düzenlenmiştir.

Memnu Hakların İadesi (Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesi) Şartları

5352 sayılı Adli Sicil Kanununa eklenen 13/A maddesi gereği memnu hakların iadesi talebinde bulunabilmek için üç şartın bir arada bulunması zorunludur:

Memnu hakların iadesi talebinde bulunmak için yetkili mahkemeye bir dilekçe verilmelidir. Yasaklanmış hakların geri verilmesine dair talepler bir ceza avukatı veya herhangi bir avukat vasıtasıyla da mahkemeye sunulabilir.

Memnu Hakların İadesi Kararı İçin Yetkili Mahkeme

Yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı verme konusunda iki yetkili mahkeme mevcuttur:

Hemen belirtelim ki, hükümlünün bu iki mahkemeden herhangi birini tercih etme hakkı vardır. Ancak mahkumiyet hükmünü veren mahkeme tüm evraklar yedinde olduğundan daha kolay karar verebilir.

Memnu Hakların İadesi ve Devlet Memurluğu

657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48/A-5 maddesi, TCK 53. maddede belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına mahkum olanların memuriyete kabul edilmeyeceği yönünde özel bir düzenleme içermektedir. Aynı kanun, affa uğramış olsalar bile bazı yüz kızartıcı suçları işleyenlerin memuriyet hakkını kaybettiğini ifade etmektedir.

Hükümlü hakkında memnu hakların iadesi kararı verilirse yasaklanmış tüm haklarına kavuşur. Memnu hakların iadesi kararı memuriyet önündeki engelleri de kaldırır. Devlet memurluğu koşulları ne olursa olsun kişi yasaklanmış hakların geri alınması kararı almışsa memurluk hakkına kavuşur. Ancak açıktan atama kuralları gereği 657 sayılı yasanın 92. maddesi çerçevesinde idarenin hükümlüyü memurluğa kabul edip etmemede takdir hakkı vardır. Söz konusu takdir hakkı ölçüsüz olmayıp idari yargı denetimine tabidir.

Memnu Hakların İadesi ve Milletvekilliği

Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 11. maddesine göre toplam 1 yıl veya daha fazla hapis cezası alan vatandaşlar, cezaları affa uğrasa bile milletvekili seçilme hakkına sahip değildir. Milletvekili seçilme hakkını kazanmanın tek yolu hükümlü hakkında memnu hakların iadesi kararı verilmesidir. Milletvekili seçiminde seçilme hakkını kullanmak isteyen vatandaşların başvuru süresi içinde yasaklanmış hakların geri alınması kararını almaları gerekir.

Memnu Hakların İadesi Kararının Etkili Olmadığı Meslekler

Bazı mesleklerin özel meslek kuralları vardır. Hükümlü memnu hakların iadesi kararı alsa bile bazı mesleklerin etik kuralları bu meslekleri icra etmesine cevaz vermeyebilir. İlgili meslek kuruluşu hükümlünün mesleğe kabul talebini reddedebilir. Danıştay’ın bu konuyla ilgili kararlarına aşağıda yer verilmiştir:

Memnu Hakların İadesi ve Adli Sicil

Adli Sicil Kanunu’na göre memnu hakların iadesi kararı kişinin adli sicil kaydına ( sabıka kaydına ) işlenir. Böylece yasaklanmış haklarının geri verilmesi konusunda kişi hakkında verilen yargı kararına ulaşmak kolaylaşır.

Memnu hakların iadesi kararı Adli Sicil Kaydının Silinmesi kararı verildiğinde kayıtlardan çıkarılır.

Memnu Hakların İadesi Koşulları

Memnu hakların iadesi talebinde bulunabilmek için, öncelikle mahkûm olunan cezanın infaz edilmesi gerekir. Cezanın infaz edilmesinden kastedilen hükümlünün cezaevinden koşullu salıverilerek tahliye edilmesi değildir. Koşullu salıverilen hükümlünün dışardaki denetim süresini de tamamlayarak ceza mahkemesinin mahkûmiyet hükmünde yer alan tüm ceza süresinin infaz edilmesidir. Cezası infaz edilen hükümlü yasaklanmış hakların geri verilmesi talebinde bulunabilir. Memnu hakların iadesi için ikinci şart, cezasının infazından itibaren 3 yıllık bir sürenin geçmiş olmasıdır. Cezanın infazından itibaren 3 yıl geçmemişse yasaklanmış hakların geri verilmesine karar verilemeyecektir. Memnu hakların iadesine karar verilebilmesi için üçüncü şart ise, cezanın infazından başlamak ve cezanın infazından sonra geçirilmesi gereken 3 yıllık süre de dahil olmak üzere bu süre içerisinde hükümlünün yeni bir suç işlememesi ve yaşamını “iyi halli” olarak sürdürdüğüne ilişkin mahkemede kanaat oluşmasıdır. 5352 sayılı Kanun’un 13/A maddesine göre, ister 765 sayılı Türk Ceza Kanunu’ndan, isterse özel bir kanundan kaynaklansın, kamu hizmetlerinden yasaklanma, memuriyetten mahrumiyet, seçme veya seçilme hakkından yoksun kılınma, yasal kısıtlılık altında bulundurulma, babalık veya kocalık haklarından mahrumiyet, sürücü belgesinin geri alınması, emekli maaşından yoksun kılınma, meslek ve sanatın tatili ve benzeri gerek bir mahkûmiyet sonucu ve gerekse ceza şeklinde hükmedilen her nevi ehliyetsizliklerin memnu hakların iadesi yoluyla bertaraf edilmesine yasal bir engel bulunmadığından, anılan kanun maddesinde açıklanan süreler geçtikten sonra talepte bulunan iyi halli hükümlünün memnu haklarının iade edildiğinin bir kararla tespit edilmesinde zorunluluk bulunmaktadır.

Özel Kanunlardaki Yasaklılık Hallerinin Kaldırılması

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 53/1. maddesiyle hapis cezasının kanuni sonucu olarak hükümlünün a,b,c,d ve e bentlerinde sayılı haklardan yoksun bırakılacağının düzenlendiği, 53/2. maddede ise mahkum olunan hapis cezasının infazının tamamlanıncaya kadar bu hakların kullanılamayacağının belirtildiği, dolayısıyla 5237 Sayılı Kanun’un 53. maddesinin 1. fıkrasıyla hapis cezasının kanuni sonucu olarak bir kısım haklara dair yoksunluğun aynı maddenin 2. fıkrası uyarınca hükmün infaz edilmesi ile birlikte herhangi bir mahkeme kararına gerek olmaksızın kendiliğinden ortadan kalkacağı, bu sebeple kanun koyucu tarafından 5352 Sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 13/A maddesinde yasaklanmış hakların iadesine dair olarak 5237 Sayılı Kanun’un dışındaki kanunların tatbiki neticesinde ortaya çıkan hak yoksunlukları ifadesinin kullanıldığı,

Buna karşın mevzuatta yer alan bazı özel kanunlarda, belirli bir sürenin üzerindeki yahut bir kısım suç tiplerinden verilen hapis cezalarına mahkumiyetin sonucuna bazı hak yoksunluklarının bağlandığı, bu kapsamda 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 56/3. maddesine göre zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından hüküm giyenlerin Kooperatif Yönetim Kurulu Üyesi olamayacağının belirtildiği, benzer şekilde 2839 Sayılı Milletvekili Seçilme Kanunu’nun 11. maddesinde toplam bir yıl veya daha fazla hapis veya süresi ne olursa olsun ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanların Milletvekili seçilemeyeceklerinin düzenlendiği, bunun yanında 5352 Sayılı Adli Sicil Kanunun 12. maddesinde adli sicil arşiv kaydının yasaklanmış hakların geri alınması kararı alındıktan 15 yıl geçmesi üzerine silinebileceği şeklinde düzenleme getirildiği, özel Kanunlar tarafından hapis cezasına bağlanan bu tür hak yoksunluklarının, mahkumiyet hükmünün 5237 Sayılı Kanun’da yer alan suçlardan olması durumunda dahi 5237 Sayılı Kanun’un 53/1. maddesinden kaynaklanmaması sebebi ile 53/2. maddesi uyarınca kendiliğinden ortadan kalkmayacağı, özel kanunlardan kaynaklanan bu hak yoksunluklarının giderilebilmesinin ancak 5352 Sayılı Kanun’un 13/A maddesinde düzenlenen yasaklanmış hakların geri verilmesi müessesesi ile mümkün bulunduğu nazara alındığında, hükümlünün talebi hususunda işin esasına girilerek bir değerlendirme yapılması gerekirken, yazılı şekilde karar verilmesi hukuka aykırıdır (Yargıtay 5. Ceza Dairesi – Karar: 2017/851).

6136 Sayılı Yasaya Muhalefet Halinde Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesi

Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesinin beşinci ve altıncı fıkraları saklı kalmak kaydıyla, mahkum olunan cezanın infazının tamamlandığı tarihten itibaren üç yıllık bir sürenin geçmiş olması gerektiği belirtilmektedir. Yasaklanmış hakların geri verilmesi için cezanın infaz edilmiş olması ve kişinin infazın tamamlanmasından itibaren üç yıllık süre içerisinde yeni bir suç işlememesi ve hayatını iyi halli olarak sürdürdüğü hususunda mahkemede bir kanaatin oluşması gerekecektir.

5352 sayılı Kanun’un 13/A maddesine göre, ister 765 sayılı Türk Ceza Kanunu’ndan, isterse özel bir yasadan kaynaklansın, amme hizmetlerinden yasaklanma, memuriyetten mahrumiyet, seçme veya seçilme hakkından yoksun kılınma, yasal kısıtlılık altında bulundurulma, babalık veya kocalık haklarından mahrumiyet, sürücü belgesinin geri alınması, emekli maaşından yoksun kılınma, meslek ve sanatın tatili, işyerinin kapatılması ve benzerleri gerek bir mahkumiyet sonucu ve gerekse ceza şeklinde hükmedilen her nevi ehliyetsizliklerin memnu hakların iadesi yoluyla bertaraf edilmesine yasal bir engel bulunmadığından, anılan kanun maddesinde açıklanan süreler geçtikten sonra talepte bulunan iyi halli hükümlünün memnu haklarının iade edildiğinin bir kararla tespit edilmesinde zorunluluk bulunmaktadır.

Adli Sicil ve Arşiv Kaydı Bulunması Yasaklanmış Haklara Dahildir

Balıkesir 3. Asliye Ceza Mahkemesi’nin 27.3.2012 tarihli ve 2012/73-233 Esas-Karar sayılı kararı ile hükümlü …‘nın iftira ve hakaret suçlarından mahkumiyetine ve iftira suçundan ayrıca TCK’nun 53. maddesi gereğince hak yoksunluğu tedbirinin uygulanmasına karar verildiği, kararın onanarak kesinleşmesi ve infazından sonra adı geçen hükümlü tarafından memnu hakların iadesi talebinde bulunulduğu ve kanun yararına bozma incelemesine konu edilen Balıkesir 3. Asliye Ceza Mahkemesi’nin 11.2.2019 tarihli ve 2012/73-233 ek karar sayılı kararı ile ‘‘Dosya arasına alınan sabıka kaydı ve UYAP sorgu raporuna göre hükmün infazı sonrasında hükümlünün başkaca bir suça karışmadığı, mahkememizin 27.03.2012 tarih 2012/73-233 E.K. sayılı ilamında hükümlü hakkında TCK 53/1. maddesinde düzenlenen belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılması yönünde karar verilmiş ise de, yasaklanan hakların infaz müddetince geçerli olduğu, cezanın infazından sonra yasaklı haktan bahsedilemeyeceği anlaşılmakla hükümlünün 30.01.2016 tarihinden itibaren yasaklanmış hakkının bulunmadığının tespitine’’ karar verilmiş ise de; hükümlü hakkında adli sicil arşiv kaydının bulunmasının yasaklanmış hak kavramına dahil olduğu, cezasının infaz edildiği tarih olan 30.1.2016 tarihinden itibaren 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 13/A maddesinde yer alan 3 yıllık sürenin geçmiş olduğu ve hükümlünün daha sonra yeni bir suç işlemediği, ancak mahkemesince yapılacak değerlendirmede hükümlünün hayatını iyi halli olarak sürdürdüğü hususunda kanaate ulaşılması durumunda yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna gidilmesi gerektiği gözetilmeden yazılı şekilde tespit kararı ile yetinilmesi, bozma nedenidir (Yargıtay 8. Ceza Dairesi-K.2020/11561).

Memnu Hakların İadesi Kararı Alınsa Bile Bazı Suçlar Nedeniyle Devlet Memuru Olunamaz

657 sayılı Kanun’un 48. maddesinin (A) bendinin 5 numaralı alt bendinin ilk halinde ve devamı değişikliklerinde “…hükümlü bulunmamak” keyfiyeti aranmakta iken, 23/01/2008 tarihinde kabul edilen 5728 sayılı Kanun’un 317. maddesiyle getirilen ve halen yürürlükte bulunan düzenleme ile bu keyfiyet, “…mahkum olmamak” şeklinde değiştirilmiştir.

Memnu hakların iadesi, mahkumiyet kararını ortadan kaldıran değil, yalnızca yasaklanmış bazı hakların iadesine yönelik bir karardır.

Hal böyle iken kanun koyucu tarafından, “devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık” gibi suçlardan mahkumiyet hali, genel af hariç kesinleşmiş bir cezayı kaldıran, cezayı hafifleten veya daha hafif bir cezaya çeviren özel af halinde memuriyete alınma konusunda bir engel olarak belirlenmişken, özel affa göre daha dar kapsamlı olan ve mahkumiyet hükmünü ortadan kaldırmayan memnu hakların iadesi hali, memuriyete girmeye evleviyetle engel olacaktır (DANIŞTAY İDARİ DAVA DAİRELERİ KURULU 2022/1141 E. , 2022/2318 K.).

Denetim Süresi İçinde Suç İşlenirse Memnu Hakların İadesine Karar Verilemez

Hükümlü müdafinin 01.08.2022 tarihli dilekçesi ile memnu hakların iadesi talebine ilişkin olarak İstanbul Anadolu 7. Ağır Ceza Mahkemesinin 16.09.2022 tarihli kararı ile hükümlünün talebinin reddine karar verilmiştir.

Hükümlü müdafinin temyiz isteği; 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu`nun (5352 sayılı Kanun) 13/A maddesinde aranan şartların hükümlü yönünden oluştuğuna, yasaklılık kararının kaldırılarak yasaklanmış haklarının geri verilmesi gerektiğine ilişkindir.

.

Adli Sicil Kaydının Bulunması da Yasaklanmış Haklara Dahildir

Somut olayda mahkemesince sanığın mahkumiyet kararında yasaklanmış hak bulunmadığı gerekçesi ile sanığın memnu hakların iadesi talebinin reddine ilişkin karar verildiği anlaşılmakla, her ne kadar sanık hakkındaki mahkumiyet kararında herhangi bir hak yoksunluğu yer almasa da, sanık hakkında adli sicil arşiv kaydının bulunmasının yasaklanmış hak kavramına dahil olduğu, sanığın cezasının infaz edildiği tarihinden itibaren 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 13/A. maddesinde yer alan 3 yıllık sürenin geçmiş olduğu ve sanığın daha sonra yeni bir suç işlememiş olması halinde; mahkemesince yapılacak değerlendirmede sanığın hayatını iyi halli olarak sürdürdüğü hususunda kanaate ulaşılması durumunda yasaklamış hakların geri verilmesi yoluna gidilmesi gerektiği gözetilerek itirazın kabulü yerine, yazılı şekilde karar verilmesi, bozma nedenidir (Yargıtay 8. Ceza Dairesi Esas : 2021/10191, Karar : 2021/21681).

Mahkumiyetin Doğal Sonucu Olarak Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesi İstenebilir

Dosya kapsamına göre, adı geçen hükümlünün anılan suçtan almış olduğu mahkûmiyet kaydının 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 9, 12 ve 13/A ile geçici 2. maddeleri gereğince arşive alınmış olduğu ve aynı Kanun’un 6290 sayılı Kanun ile değişik 12. maddesi gereğince arşive alınma koşullarının oluştuğu tarihten itibaren yasaklanmış hakların geri verildiği tarihe göre arşivden silinme süresi hesaplanacağı, somut olayda her ne kadar mahkemesince verilen kararda hak yoksunluğunun söz konusu olmadığı gerekçesiyle talebin reddine karar verilmiş ise de; sanık hakkındaki mahkûmiyet kararında her hangi bir hak yoksunluğu yer almasa da, hükümlünün mahkumiyetin doğal neticesi olarak yasaklanan hakların geri verilmesi talebinde bulunulabileceği ve hakkındaki adli sicil arşiv kaydının bulunmasının yasaklanmış hak kavramına dahil olduğu, mahkemesince yapılacak değerlendirmede sanığın daha sonra yeni bir suç işleyip işlemediği incelenerek, hayatını iyi halli olarak sürdürdüğü hususunda kanaate ulaşılması durumunda yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna gidilmesi gerektiği gözetilmeden, yazılı şekilde karar verilmesi, bozma nedenidir (Yargıtay 6. Ceza Dairesi – Esas : 2021/21420 Karar : 2022/14176).

Suç Olmaktan Çıkan Fiile Dair Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesi

Yasaklanmış hakların geri verilmesine karar verildiğinde adli sicil bilgileri silinmemektedir. Ancak geri vermeye ilişkin karar adli sicil arşivine kaydedilmektedir. (5352 sayılı Kanun md.l3/A,f.6). Silinen ancak arşiv kaydına alman kayıtlar “kural olarak” kişiyi herhangi bir haktan yoksun bırakmak için dayanak olarak kullanılamaz (5352 sayılı Kanun md.10/2) ise de, kanunlarda bu konuda özel düzenleme olması halinde söz konusu arşiv kaydı hak yoksunluğu dahil bazı hukuki işlemlere esas alınabilecektir (5352sayılı Kanun md.10/2). Dolayısıyla yoksunluğuna neden olan mahkumiyetin adli sicilden silinmesine karar verilmesi halinde, silme kararıyla yasaklanmış haklar da otomatik olarak geri verilmiş olacağından, ayrıca yasaklanmış hakların geri verilmesini talep etmeye gerek kalmayacağı ileri sürülebilirse de bu durum ancak bir hak yoksunluğuna esas alınamayanlar açısından geçerli olabilecektir. Nitekim 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun geçici 2. maddesinde Anayasanın 76. maddesi ile özel kanunlarda sayılan suç ve mahkumiyetlerin arşiv bilgilerinin silinmesi benimsenmemiştir.

5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’na eklenen 13/A maddesinde, 5237 sayılı TCK. dışındaki kanunların belli bir suçtan dolayı veya belli bir cezaya mahkumiyete bağladığı hak yoksunluklarının giderilebilmesi için, yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna gidilebileceği, bunun için, Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesinin beşinci ve altıncı fıkraları saklı kalmak kaydıyla, mahkum olunan cezanın infazının tamamlandığı tarihten itibaren üç yıllık bir sürenin geçmiş olması gerektiği belirtilmektedir. Yasaklanmış hakların geri verilmesi için cezanın infaz edilmiş olması ve kişinin infazın tamamlanmasından itibaren üç yıllık süre içerisinde yeni bir suç işlememesi ve hayatını iyi halli olarak sürdürdüğü hususunda mahkemede bir kanaatin oluşması gerekecektir.

Yabancı Mahkemece Verilen Karara Dair Yasaklanmış Hakların İadesi

Başvuranın, adli sicil kaydında görünen arşiv kaydının silinmesi için öncelikle Adalet Bakanlığı Adli Sicil Ve İstatistik Genel Müdürlüğüne müracaatta bulunduğu, kurumun başvuru hakkındaki yazı cevabında; eskiden adli sicil kaydında yer alan kaydının Kanun’da öngörülen silinme koşullarının oluştuğundan bahisle arşiv kaydına alındığı, arşive alınan kaydın re’sen veya başvuru üzerine silinmesi için ise Kanun’da öngörülen sürenin geçmediği, ancak ilgilinin ikametgah mahkemesine başvurarak “yasaklanan (memnu) hakların iadesi kararı” alması koşuluyla arşiv kaydının silinebileceğinden bahisle talebinin reddedildiği görülmüştür.

Memnu hakların iadesi kararı, kişinin birçok vatandaşlık hakkını kullanmasına imkan sağladığından hükümlüler için cezanın infazından hemen sonra mutlaka alınması gereken önemli bir mahkeme kararıdır.

Konu ile ilgili olarak 02324614612‘den randevu alabilir veya avukatınız ile irtibata geçebilirsiniz.